ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS)
تعریف ام اس (MS)
مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا ام اس یک بیماری خود ایمنی اغلب پیشروند است که سیستم عصبی مرکزی که شامل مغز و نخاع است را تحت تاثیر قرار می دهد.
در بیماری ام اس سیستم دفاعی بدن که وظیفه محافظت از بدن را به عهده دارد، به اشتباه لایه های محافظتی سلول های عصبی (غلاف میلین) در مغز و نخاع را مورد حمله قرار می دهد. غلاف ملين رشته هاي عصبي را مي پوشاند و آن ها در برابر آسيب حفظ میکند و يكي از اجزای اصلي انتقال تحريكات عصبی در سيستم اعصاب مركزي مي باشد.
این آسیب باعث ایجاد ضایعات در سیستم عصبی می شود، به این معنی که اعصاب نمی توانند سیگنال ها را در بدن به درستی انتقال دهند.
علت بيماري ام اس (MS)
علت اصلی ام اس مشخص نیست، يك و يا چند عامل درکنار هم میتواند در ايجاد بيماري نقش داشته باشند اما نظریه های مختلف بیانگر این است که این یک بیماری خود ایمنی است که ناشی از عوامل ژنتیکی یا محیطی است و یا این که توسط یک ویروس ایجاد می شود.
شیوع ام اس (MS)
براساس آمارها این بیماری بین 2 الی 2.5 میلیون نفر در دنیا را مبتلا میکند. توزیع این بیماری در جهان به صورت پراکنده و ناهمگن می باشد.
ام اس در ایران
ایران در تعداد مبتلایان به ام اس در بین 10 کشور اول دنیا قرار دارد و در خاور میانه رتبه اول را داراست. در میان شهرهای ایران، اصفهان بیشترین تعداد مبتلایان به ام اس را دارد و به نوعی اصفهان پایتخت ام اس ایران است. به طوری که از تعداد 5 در هر 100 هزار نفر به 60 در هر 100 هزار نفر رسیده که از میانگین جهانی نیز بیشتر است.
عواملی که میتواند احتمال ابتلا به بیماری ام اس را افزایش میدهند
سن
ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولاً در حدود 20 تا 40 سالگی رخ می دهد. شروع بیماری در افراد زیر 15 سال و در افراد بالای 50 سال بسیار نادر است. شروع این بیماری در زنان حدود 5 سال زودتر از مردان اتفاق میافتد اما زنان دچار ام اس نسبت به مردان طول عمر طولانی تری خواهند داشت.
جنسیت
زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام اس عود کننده و فروکش کننده هستند.
سابقه خانوادگی
داشتن خویشاوند درجه یک مبتلا به ام اس همچون والدین یا خواهر، امکان ابتلا به این بیماری را 20 تا 40 درصد افزایش می دهد به طوری که شیوع حدود 1 در هر 100 هزار نفر را به شیوع 1 در هر 20 تا 25 نفر افزایش میدهد.
عفونت های خاص
ویروس های مختلفی با بیماری ام اس مرتبط شناخته شده اند.
نژاد
افراد سفیدپوست نسبت به سیاه پوستان، بیش تر در معرض ابتلا به ام اس هستند
اقلیم
شیوع ام اس در مناطقی که از خط استوا فاصله بیشتری دارند به نسبت بیشتر است. فرضیه های وجود دارد که تفاوت در دریافت نور خورشید و در نتیجه سطح ویتامین D را در رشد بیماری در مناطق جغرافیای متفاوت را موثر می داند. پژوهشی با پیگیری 30 ساله بیان شده است که میزان ابتلای افراد به ام اس، با افزایش سطح ویتامین D کاهش یافته است.
ویتامین D
داشتن سطوح پایین ویتامین D و قرار گرفتن کم در معرض نور خورشید با خطر بیشتر ابتلا به ام اس مرتبط است. ویتامین متابولیسم کلسیم را در بدن پشتیبانی میکند، به عنوان هورمون عمل میکند و خاصیت ضد التهابی دارد.
پژوهش ها تاکید دارند که استفاده از این ویتامین در بیماران میتواند در کاهش سرعت عود ام اس موثر باشد.
برخی بیماری های خود ایمنی
در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید، کم خونی خطرناک، پسوریازیس، دیابت نوع یک یا بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام اس کمی بیشتر است.
علايم و نشانه هاي بيماري ام اس (MS)
علايم بيماري بر اساس اينكه بیماری چه بخشی از ماده سفيد مغز، نخاع و يا عصب بينا يي را
درگير كرده است میتواند متفاوت باشد. علايم میتواند از حالت خفیف تا شديد متغير باشد و يا براي مدت زمان كوتاهي و يا زمان بيشتري اتفاق بيیفتد و ماندگار شود. همچنین ممکن است علايم ام اس به صورت تركيبي خود را نشان دهد كه به محل آسیب و درگيري در اعصاب مركزي وابسته است.
اغلب این امکان وجود دارد که هر شخص علايم خاص خود را داشته باشد.
از شايع ترين علائم ام اس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
علايم اوليه
- علايم بینایی: تاري ديد، مه آلود بنظر آمدن اطرا ف، دو بيني ، احساس درد در كاسه چشم به ویژه در هنگام حركت دادن چشم ها ، و در حدود 40 درصد موارد التهاب عصب ايجاد مي شود كه مي تواند منجر به از دست دادن بينايي و يا درد معمولا در يك چشم شود.
- ضعف عضلاني در اندام هاي تحتاني که ممکن است منجر به اختلال در راه رفتن شود.
- اختلال در حس لامسه (خارش، مور مور شد ن، بي حسي، سوزن سوزن شدن در صورت، دست يا پاها)
سایر علایم
- مشکلات کنترل بدن – مانند اسپاسم عضلانی، ضعف، از دست دادن هماهنگی و تعادل
- اختلال یا تغییرات در نحوه راه رفتن
- خستگی و کوفتگی که اغلب با انجام فعالیت تشدید میشود
- حساسیت به گرما (یک روز گرم یا حمام آب گرم یا حتی یک فنجان چای داغ می تواند علائم را بدتر کند)
- درد
- سرگیجه مکرر
- لرزش
- مشکلات مثانه از جمله افزایش میزان دفع ادرار و بی اختیاری مثانه
- یبوست
- مشکلات گفتاری (مانند مکث طولانی در تلفظ حروف و کلمات)
- اختلال در بلعیدن غذا
- تغییرات در حافظه، تمرکز، استدلال، احساسات یا خلق و خوی (مانند افسردگی)
- مشکلات جنسی: کم شدن میل جنسی و اختلال جنسی که اغلب در خانم ها به شکل خشکی واژن و در مردان با اختلال نعوظ همراه است
- کاهش حجم بافت عضلات و تراکم استخوان ها ناشی از کم تحرکی
انواع ام اس (MS)
بر اساس سير بيماري، بيماري به اشكال زير تقسيم مي شود:
1-عود كننده – فروکش کننده Relapsing-remitting MS (RRMS)
به صورت حملات حاد ، طي دوره هاي چند روزه، چند ماه و گاهي در طول سال ادامه دارد .
پس از آن، بيمار يك دوره بهبودي كه اغلب كامل است را تجربه خواهد نمود. 85 درصد مبتلايان در اين گروه قراردارند.
2-پيشرونده اوليه Primary progressive MS (PPMS)
از هنگام شروع باليني بيماری، پيشروي تدريجي به سوي ناتوانی وجود دارد. 10 درصد از موارد بیماری از این نوع است.
3-پيشرونده ثانويه Secondary progressive MS (SPMS)
با سير پيش رونده آرام و تدريجي پس از يك الگوي عود كننده پس رونده اوليه مشخص
مي شود.
4-پيش رونده عود كننده
به ندرت اتفاق مي افتد كه در اين حالت به سير پيش رونده اوليه بيماري، عودهاي حاد
اضافه می شوند.
ام اس چگونه تشخیص داده میشود
طیف وسیعی از آزمایش‌ها را میتوان برای تشخیص MS استفاده کرد، از جمله:
- تاریخچه سلامت فرد و معاینه عصبی
- تصاویر MRI برای تشخیص ضایعات در سیستم عصبی مرکزی
- معاینه فیزیکی برای بررسی رفلکس‌ها و پاسخ‌ها
- آزمایش خون
- پانکسیون کمری: مقدار كمي مايع مغزي نخاعی از كانال نخاعي براي بررسي آزمايشگاهي برداشته میشود .
- انواع دیگر آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری فعالیت عصبی
گاهی اوقات ممکن است سالها طول بکشد تا به تشخیص برسد زیرا هیچ آزمایش واحد و معینی برای ام اس وجود ندارد.
درمان ام اس (MS)
با وجو پژوهش های گسترده، در حال حاضر هیچ درمان قطعی شناخته شده ای برای ام اس وجود ندارد اما این امکان وجود دارد با تدوين و پيگيري يك پکیج درماني ویژه شامل دارو درماني و مداخلات توانبخشی مي توان علايم بيماري را کنترل کرد، پيشرفت آن را كندتر كرد. همچنین با به کارگیری راهکارهای مختلف شرایط و توانايي هاي شخص را حفظ نموده و ارتقا بخشيد و به بيمار امكان داد تا با مشارکت حداکثری در نقش های روزمره زندگی خود يك روند طبيعي و عادي را در زندگي دنبال كند.
ام اس افراد مختلف را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و درمان اغلب شامل مدیریت علائم است.
بطور كلي میتوان گفت درمان موارد زیر را شامل ميشود:
- دارو درماني
- مداخلات توانبخشي و تكنيك هاي حمايتي .
دارو درمانی
داروها می توانند پیشرفت ام اس را به تاخیر بیندازند و خطر عود را کاهش دهند. به اینها “درمان های اصلاح کننده بیماری” می گویند. داروهای دیگر برای کنترل علائم استفاده می شود. بهترین دارو برای بیمار بستگی به نوع ام اس دارد.
درمان های اصلاح کننده بیماری با هدف تحت تاثیر قرار دادن سیستم ایمنی بدن کار می کنند. آنها فرکانس و شدت حملات را کاهش می دهند بنابراین غلاف میلین کمتر آسیب می بیند. به این داروها ایمونوتراپی نیز گفته می شود. با این حال، این درمان ها علائم فعلی را معکوس نمی کنند و می توانند عوارض جانبی قابل توجهی داشته باشند
از جمله گروه های اصلی دارو درماني در ام اس میتوان موارد زیر را نام برد:
- كورتيكو استروئيدها: هر چند كه استروئيدها روند بيماري را تغيير نمي دهن د، ول ي مي توانند سبب كاهش التهاب در بافت عصبي و كاهش دوره شعله ور شدن بيماري شوند. با وجود اين مصرف طولاني اين داروها ممكن است عوارض جانبي مثل پوكي استخوان و فشار خون بالا ایجاد کند .تنها در شرايطي بايداستروئيدها پيشنهاد شود كه عود بيماري ناتوان كننده و نگران كننده باشد.
- تعويض پلاسما (پلاسمافرز): تعويض پلاسما ممكن است در بيماران با ناتواني ناشي از حملات شديد ام اس كه به درمان با مقادير زياد استروئيد جواب نمي دهند مفيد باشد.
- داروهاي محدود كننده سيستم ايمني فاكتورهاي خاص سيستم ايمني كه دركاهش روند التهابي دخالت دارند را بلوكه مي كند. مانند سيكلوسپورين، سيكلوفسفاميد.
- اينترفرون ها مواد پروتئيني هستند كه بطور طبيعي در بدن براي مقابله با بعضي از
عفونت ها توليد مي شود كه بطور مصنوعي توليد مي شود. مانند اينتروفرون بتا.
- داروهاي آنتي كلي نرژيك : از قبيل اكسي بوتينين (اين داروها در صورت وجود
اختلال در كنترل ادرار تجويز مي شود)
- داروهاي كاهش دهنده كوفتگي : از قبيل آمانتادين( يك داروي ضد ويروسي است
كه براي درمان خستگي تجويز مي شود)
- شل كننده هاي عضلاني : از قبيل باكلوفن(اين داروها شل كننده هاي عضلان ي
هستند كه براي كاهش سفتي عضلات تجويز مي شود)
- ساير داروها– برخي از داروهاي مورد نياز بيمار در شرايط مختلف بيماري
استروئیدها می توانند با کاهش التهاب و سرکوب سیستم ایمنی، شدت حمله ام اس را کاهش دهند.
داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی (به نام سرکوبگرهای ایمنی) به ویژه برای افراد مبتلا به ام اس پیشرونده استفاده می شود.
داروهایی در دسترس هستند که می توانند اسپاسم عضلانی، درد، خستگی، افسردگی و سایر علائم را کاهش دهند.
ورزش منظم، فیزیوتراپی و کاردرمانی نیز می تواند به کاهش علائم کمک کند و به بیماران کمک میکند تا حد ممکن فعال باشند.
یک رژیم غذایی متعادل و کم چربی و پر فیبر می تواند کمک کننده باشد. ورزش منظم می تواند عضلات را تقویت کند، سلامت قلب را بهتر کند و خلق و خو را بهبود بخشد.
